4. De politieke dimensie van agro-ecologie
4.1 Agro-ecologie geeft prioriteit aan de noden en de belangen van kleinschalige voedselproducenten, die het grootste deel van de wereld van voedsel voorzien, en herleidt het belang van grootschalige, industriële voedsel- en landbouwsystemen tot haar juiste proportie.
4.2 Agro-ecologie legt de controle over zaad, biodiversiteit, grond en territorium, water, kennis en het gemeengoed in de handen van de mensen die deel zijn van het voedselsysteem, en realiseert zo een beter geïntegreerd beheer van natuurlijke hulpbronnen.
4.3 Agro-ecologie kan machtsverhoudingen veranderen door een grotere participatie van voedselproducenten en consumenten in de besluitvorming over het voedselsysteem aan te moedigen en biedt nieuwe bestuursvormen aan.
4.4 Agro-ecologie vereist een aantal ondersteunende, coherente beleidsmaatregelen, steun van beleidsmakers en instellingen en overheidsinvesteringen om haar volle potentieel te kunnen ontplooien.
4.5 Agro-ecologie moedigt vormen van sociale organisatie aan die nodig zijn voor een gedecentraliseerd en lokaal beheer van voedsel en landbouwsystemen. Het stimuleert ook de zelforganisatie en het collectief beheer van groepen en netwerken op verschillende niveaus, van lokaal tot wereldwijd (landbouworganisaties, consumentenorganisaties, onderzoeksinstellingen, enz.).
De impact van deze dimensie
In haar politieke dimensie verschuift agro-ecologie de macht in voedselsystemen: van een focus op de belangen van een steeds kleiner wordend aantal grote, industriële landbouwspelers, naar de eigenlijke producenten, kleinschalige voedselproducenten die de meerderheid van het voedsel in de wereld produceren.[i] Het bestrijdt en corrigeert de onrechtvaardige, dominante machtspositie van transnationale ondernemingen in het huidige voedselsysteem. In samenspel met het nastreven van voedselsoevereiniteit, vertegenwoordigt agro-ecologie een democratische overgang in voedselsystemen die boeren, veehouders, vissers, inheemse volkeren, consumenten en andere groepen sterker maakt door hun stem hoorbaar te maken in de besluitvorming van lokaal tot nationaal en internationaal niveau. Het laat deze groepen toe hun recht op voedsel op te eisen/te realiseren.
Judith Hitchman, Urgenci (France/UK) & Pedro Guzman, RENAF (Colombia)
De politieke dimensie van agro-ecologie geeft concrete invulling aan voedselsoevereiniteit door kleinschalige voedselproducenten centraal te plaatsen in de beleidsprocessen en -beslissingen die hun aangaan. Agro-ecologie wil tegelijkertijd verschillende uitdagingen aanpakken: van toegang tot en controle over natuurlijke hulpbronnen (land, water, zaad), tot het realiseren van voedings- en voedselzekerheid dankzij ecologische veerkracht en duurzame lange termijnoplossingen die agro-ecologische diversificatie en voedselsoevereiniteit stimuleren.
Agro-ecologische bewegingen, die over het algemeen getrokken en gestuurd worden door kleine voedselproducenten en -consumenten, stimuleren het verspreiden van agro-ecologie naar andere landbouwers en gemeenschappen (horizontale opschaling of verbreding[ii]). Naast verbreding vereist het politieke aspect ook een gunstig beleidskader dat de toepassing van agro-ecologische oplossingen faciliteert (verticale opschaling).
Voorbeeld 1: De voordelen van een door landbouwers gestuurde overgang naar agro-ecologie in de Filipijnen
MASIPAG (Magsasaka at Siyentipiko para sa Pag-unlad ng Agrikultura of Partnerschap van Boeren en Wetenschappers voor Ontwikkeling) is een netwerk van kleinschalige boeren, ngo’s en wetenschappers uit de Filipijnen. Het netwerk bestaat uit 35.000 boeren en heeft als doel hen te ondersteunen bij hun overstap naar duurzame landbouw en bij het creëren van een sociaal-politieke en economische context die duurzame familiale landbouw bevordert. De organisatie promoot agro-ecologie met een aanpak waarbij de boeren zelf aan het roer staan en hun kennis en betrokkenheid prioriteit krijgen. Men werkt rond rijstteelt, de ontwikkeling van agro-ecologische systemen aangepast aan het specifieke, lokale ecosysteem, het opleiden en betrekken van andere boeren voor uitwisseling van kennis (farmer-to-farmer), en de ontwikkeling van vermarktingssystemen gebaseerd op participatieve garantie. Zaaigoed in de handen van boeren – en hun kennis over hoe variëteiten te selecteren en vermeerderen – is een krachtig wapen om opnieuw aanspraak te maken op dit belangrijk gemeenschappelijk goed. Het is het antwoord van de boeren op patenten op levende organismen en de gesubsidieerde verdeling van zaaigoed dat enkel resultaat oplevert in combinatie met chemische inputs. De MASIPAG-boeren ontwikkelden een aantal landbouwtechnieken die toegepast kunnen worden bij verschillende klimaat- en landbouwomstandigheden, vrij van de macht van grote bedrijven. Het zaadvermeerderingsproces wordt door de boeren zelf geleid. Dat draagt eraan bij dat het zaaigoed aangepast is aan de omstandigheden en goed presteert. Als er ergens een ramp of misoogst gebeurt, schenken boeren uit niet-betrokken regio’s de betrokken boeren zaad. Om de beschikbaarheid van zaad te verhogen, hebben de meeste provinciale organisaties zaadreserves aangelegd. Om variëteiten van verschillende resistentie en tolerantie optimaal te benutten – essentieel in de strategie van het netwerk om zich beter te wapenen tegen het veranderende klimaat – heeft MASIPAG meer dan 2.000 rijstvariëteiten nodig. MASIPAG heeft 18 droogtebestendige rijstvariëteiten, 12 overstroming-bestendige, 20 bestand tegen zout water en 24 plaagresistente variëteiten geïdentificeerd en vermeerderd.
In 2009 werden voor een onderzoek 280 biologische boeren, 280 boeren in het overgangsproces naar biologische landbouw en 280 traditionele boeren geïnterviewd. Dit onderzoek bewees dat de aanpak van MASIPAG de voedsel- en voedingszekerheid, de gezondheid en de financiële situatie van de boerenfamilies had verbeterd. De bioboeren hadden meer diversiteit op hun boerderij, hadden een oogst die gemiddeld 50% hoger lag dan bij traditionele boeren, een vruchtbaardere bodem en minder bodemerosie. Hun gewassen waren beter bestand tegen plagen en ziektes en ze konden hun bedrijf beter beheren. Ze aten gezonder, gevarieerder en stabieler. Bovendien lag hun netto-inkomen per hectare anderhalf keer hoger dan dat van de conventionele boeren. De meesten hadden een positief saldo op hun jaarlijks huishoudbudget en minder schulden dan de traditionele boeren wiens jaarbudget vaak in de rode cijfers stond. Zelfs boeren in het overgangsproces naar biologische landbouw hadden al hogere inkomens en meer voedselzekerheid.
Dit voorbeeld onderstreept de politieke dimensie van agro-ecologie: wanneer boeren en voedselproducenten samenwerken, alle hoofdrolspelers betrekken en partnerschappen tussen boeren en wetenschappers opzetten, krijgen ze weer controle over grondstoffen. Onevenwichtige machtsverhoudingen worden weggewerkt. Dit heeft vanzelfsprekend ook een positieve invloed op de andere dimensies van agro-ecologie, zoals de socio-culturele, economische en ecologische dimensies.
Bronnen/verdere informatie
Bachmann, L., Cruzada, B., Wright, S. (2009). Food Security and Farmer Empowerment. A study of impacts of farmer-led sustainable agriculture in the Philippines.
Voorbeeld 2: Nationale agro-ecologische platformen creëren om een politieke dialoog op te starten in Niger, Burkina Faso en Mali
In Burkina Faso, Niger en Mali heeft de civiele samenleving sinds 2016 verschillende consultaties gehouden om een gezamenlijke aanpak uit te werken over hoe agro-ecologie op nationaal niveau te promoten. Verschillende boerenorganisaties en lokale, nationale en internationale ngo’s zijn geïnteresseerd in het uittesten, toepassen en promoten van agro-ecologie als landbouwmethode maar ook als sociale beweging. Om een gemeenschappelijke visie te ontwikkelen en de politieke dialoog met hun overheid te verbeteren, beslisten ze om nationale platformen te creëren die eenzelfde visie over agro-ecologie delen.
In het programma van CCFD-Terre Solidaire over agro-ecologische transitie (PAIES), waren partners uit Mali, Burkina Faso en Niger betrokken bij het creëren en opbouwen van deze platformen: Plateforme Nationale sur l’Agroécologie Paysanne (het nationale platform voor agro-ecologie in de boerenlandbouw – Mali), Collectif Citoyen pour l’Agroécologie (het burgercollectief voor agro-ecologie – Burkina Faso) en Plateforme Raya Karkara (Niger).
Wat de politieke dimensie van agro-ecologie betreft, werden waar mogelijk alle betrokkenen in de platformen opgenomen: boeren, vrouwengroepen (zeker zij actief in de voedselverwerking), consumenten en onderzoekers. En het is de bedoeling om ook regionale agro-ecologische platformen op te zetten. In hun visie en planning willen alle platformen werken aan het herwinnen van de controle over land, water en zaaigoed.
Deze platformen ijveren voor de controle over zaaigoed in de handen van boeren (en verzetten zich tegen GGO-katoen in Burkina Faso). In de drie landen zijn studies uitgevoerd of in uitvoering naar de bestaande wetgeving rond zaaigoed. Boerenorganisaties en onderzoekers worden aangemoedigd om samen standpunten te formuleren over zaaigoed, om vervolgens nieuwe wetgeving voor te stellen die traditioneel zaaigoed en de rechten van boeren hieromtrent beschermt. Dankzij een West-Afrikaanse coalitie (COPAGEN), die een rapport maakte over het effect van GGO’s, werd in Burkina Faso een moratorium op verder onderzoek naar GGO’s voorgesteld aan het nationale onderzoeksinstituut.
Eind 2017 produceerde CCFD-Terre Solidaire een eerste analyse van deze drie organisaties, over hun ontstaan, hun huidige activiteiten en toekomstige initiatieven. Het vergde enige tijd om tot een gemeenschappelijke visie op agro-ecologie te komen. Mali ging een stap verder door te focussen op agro-ecologie in de boerenlandbouw. De belangrijkste politieke eis van deze platformen is het opnemen van agro-ecologie in het nationale landbouwbeleid en de gerelateerde uitvoeringsprogramma’s. Sommige zijn al gestart met lobbywerk, zoals voor een master in agro-ecologie in Niger of voor het opzetten van een multi-stakeholder evaluatieproces in Mali.
Bronnen/verdere informatie :
Mali :
– Meer over het nationale platform en zijn manifest over agro-ecologie (Frans)
– Het onderzoek naar zaaisystemen in Mali (Frans): ‘Semences, normes et paysans: état des lieux du cadre normatif et institutionnel du système semencier et de la place des semences paysannes et des droits des agriculteurs au Mali’
Burkina Faso:
– Het onderzoek naar Bt- en GGO-katoen (Frans): « Le coton BT et nous: la vérité de nos champs – synthèse d’une recherche paysanne sur les impacts socio-économiques du coton Bt au Burkina Faso »
De evaluatie van agro-ecologische platformen:
– In het Frans: « Capitalisation du processus de structuration des plateformes agroecologiques au Mali, Niger et au Burkina Faso »